جدول معایب و مزایای دورکاری

جدول معایب و مزایای دورکاری
اگر نمره ارزشیابی دورکار کمتر از 40 (کمتر از متوسط) باشد تفاهم نامه دورکار لغو و اگر از نمره 60 بیشتر(بالاتر از متوسط) باشد همکاری اداره با دورکار ادامه یافته و اگر بین 40 تا 60 باشد دورکار برای ریشه یابی دلایل کمکاری و ضعف به کارگروه فراخوانده می شود.
مهر: چگونگی اجرای دورکاری، وضعیت زیرساختها، نحوه انتخاب و نظارت بر کارمندان دورکار، مزایا و معایب و هر آنچه که به عنوان ابهام در اجرای این قانون مطرح است در گفتگو با رئیس امور بهره وری و همکاریهای بین الملل معاونت توسعه و مدیریت انسانی ریاست جمهوری مطرح شده که مشروح آن را در مهر می خوانید.

پس از تصویب آیین نامه اجرای قانون دورکاری در هیئت دولت متن آیین نامه از سوی رسانه ها منتشر شد اما از آنجا که کارکنان دولتی از قبل هیچگونه اطلاعاتی در مورد اجرای این قانون نداشتند پرسشهای زیادی در سطح ادارات دولتی مطرح شد که بسیاری از آن همچنان بی جواب مانده است. بسیاری از این کارشناسان و منتقدان مواردی همچون سیستم رئیس محوری در ادارات، عدم حس مسئولیت پذیری در برخی از کارمندان، ضعف دستگاههای نظارتی، بی تجربگی دولت در اجرای قانون دورکاری و آماده نبودن زیر ساختهای اینترنت در کشور را از جمله موانع  اجرای این طرح عنوان  می کنند. این در حالی بود که موج انتقاد آنها بر جریان بی اطلاعی کارکنان دولتی دامن زد تا حدی که این شایعه میان کارمندان  قوت گرفت که دولت با اجرای این طرح قصد دارد به تدریج کارمندان خود را اخراج کند.

برای روشن شدن بسیاری از این ابهامات و یافتن جوابی برای منتقدان و همچنین تبیین چگونگی اجرای این طرح با ابراهیم رضوانی رئیس امور بهره وری و همکاریهای بین الملل معاونت توسعه و مدیریت انسانی ریاست جمهوری به گفتگو نشستیم.  پاسخ رضوانی به بسیاری از این پرسشها و انتقادات را در ادامه بخوانید:

دورکاری در راستای تحقق ماده 16 و 22 قانون خدمات کشوری

وی با بیان اینکه اجرای طرح دورکاری کارکنان دولت یک شبه به آیین نامه تبدیل نشده گفت: اجرای این طرح از پنج سال قبل در دستور کار دولت قرار گرفت و مطالعات گسترده ای در مورد آن توسط کارشناسان معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی ریاست جمهوری انجام شد. در ماده 16 و 22 قانون مدیریت خدمات کشوری دولت موظف شده تصدی برخی امور خود را به بخش غیردولتی واگذار کند و هزینه های خود را کاهش داده و سطح بهره وری خود را افزایش دهد. هرچند که نامی از دورکاری در این قانون برده نشده ولی دورکاری می تواند در راستای اجرای ماده 16 و 22 قانون خدمات کشوری تاثیر گذار باشد.

میلیونها کارمند در جهان دورکاری می کنند

رئیس امور بهره وری و همکاریهای بین الملل معاونت توسعه و مدیریت انسانی ریاست جمهوری در پاسخ به نظر برخی  منتقدان مبنی بر اینکه طرح دورکاری در بسیاری از کشورها با شکست روبرو شده گفت: در یک آمار اجمالی که توسط کارشناسان ما انجام شده تعداد دورکاران در پنج کشور بزرگ اروپایی بیش از یک میلیون نفر برآورد شده است.

وی افزود: در کشور آمریکا از سال 2001 وزارتخانه ها، سازمانهای وابسته و موسسات گزارش دورکاری خود را به سازمان مدیریت کارکنان ارسال می کنند و تمامی موسسات فدرال موظفند سیاست دورکاری خود را تنظیم کنند. همچنین در کشورهای اروپایی و آمریکایی تمام کارکنان می توانند دورکار شوند به جز کارمندانی که کار آنها به صورت روزانه انجام می شود و مسقیما با ابزارهای امنیتی در ارتباطند و کارکنانی که با ارباب رجوع برخورد چهره به چهره دارند مانند پزشکان، مشاوران و... .

وی گفت: در این کشورها کارکنانی که نمره ارزشیابی آنها زیر سقف تعیین شده باشد و عملکرد انضباطی ضعیفی دارند شامل دورکاری نمی شوند که می توان به لهستان، هند، مالزی، کره، ژاپن و... اشاره کرد.

 تعیین صلاحیت دورکاری کارمندان بر عهده کارگروه دورکاری ادارات است

رضوانی در پاسخ به این پرسش که انتخاب مشاغل و کارمندان دورکار در ادارات به عهده کیست تصریح کرد: مدیران یا کارمندان نمی توانند به صورت دل بخواه دورکار شوند زیرا در تمامی سازمانها و ادارات کارگروهی با عنوان کارگروه دورکاری تشکیل شده که یکی از وظایف آن بررسی صلاحیت کارمندان متقاضی و یا کارمندانی است که توسط رئیس اداره برای دورکاری معرفی می شوند که در صورت تصویب این کارگروه کارمند شامل دورکاری می شود.

وی افزود: یکی دیگر از وظایف این کارگروه بررسی عملکرد و ارزشیابی هفتگی یا ماهانه دورکار است که این اقدام بر اساس تفاهم نامه منعقد شده کارمند با اداره و یاسازمان انجام می شود. همچنین برای ارزشیابیها فرمهای مخصوصی طراحی شده است.

شاخصهای ارزیابی دورکار

رضوانی اظهار داشت: رعایت نظم و انضباط، حضور به موقع در هنگام نیاز، نحوه ارتباط با مدیر، توانایی استفاده از تکنولوژی روز، میزان تسلط و آگاهی به قوانین و مقررات، توانایی انجام وظیفه بدون نیاز به مقام بالا، میزان غلبه بر انزوای اجتماعی، میزان کاهش هزینه و سرعت و کیفیت کار، نحوه فعالیت در پروژه های گروهی، انجام به موقع تعهدات کاری، میزان صرفه جویی و دقت در مصرف تجهیزات و میزان موفقیت در ارسال گزارش در زمان مقرر بخشی از شاخصهای ارزشیابی کارمندان دورکار است که توسط کارگروه و مدیر مربوطه تکمیل می شود.

وی افزود: اگر نمره ارزشیابی دورکار کمتر از 40 (کمتر از متوسط) باشد تفاهم نامه دورکار لغو و اگر از نمره 60 بیشتر(بالاتر از متوسط) باشد همکاری اداره با دورکار ادامه یافته و اگر بین 40 تا 60 باشد دورکار برای ریشه یابی دلایل کمکاری و ضعف به کارگروه فراخوانده می شود.

زیرساختهای اینترنت و شبکه برای دورکاری آماده است

رئیس امور بهره وری ریاست جمهوری در پاسخ به این پرسش که منتقدان دورکاری را مشروط به برخورداری از اینترنت پرسرعت و تجهیزات رایانه ای در خانه می دانند گفت: به این نوع دورکاری، دورکاری "تله ورکینگ" می نامند در حالی که دورکاری که در مرحله اول در حال اجرای آن هستیم دورکاری بدون استفاده از اینترنت است تا زمانیکه امکانات "تله ورکینگ" فراهم شود.

وی افزود: وزارت ارتباطات باید زیرساختهای لازم برای اجرای طرح دورکاری را فراهم کند که در جلساتی که با وزارت ارتباطات داشتیم عنوان کرده اند زیرساختها آماده است و باید هر دستگاهی برای استفاده از امکانات و تجهیز به شبکه و اینترنت خودش پیش قدم شود.

رضوانی اظهار داشت: در حال حاضر مشکل زیرساختها نیستند بلکه نبود شبکه در سازمانها است که باید خود سازمانها برای ایجاد شبکه داخلی اقدام کنند.

اولویت دورکاری با کارمندانی است که تجهیزات اداری و رایانه در خانه دارند

وی افزود: کارمندان در قانون دورکاری به دوسته تقسیم می شوند: یک دسته آنهایی که تجهیزات اداری اعم از میز، صندلی، تلفن، لوازم اداری، رایانه و اینترنت در اختیار دارند و دسته دیگر کارمندانی که این تجهیزات را ندارند که گروه اول به طور کامل دورکار می شوند و گروه دوم تا اطلاع ثانوی نمی توانند شامل دورکاری شوند تا زمانی که تسهیلات لازم برای خرید تجهیزات مورد نیاز آنها فراهم شود ولی اگر کار آنها به این تجهیزات نیازی نداشت می توانند دورکار شوند.

رضوانی با بیان اینکه هنوز نرم افزارهای لازم برای کارمندان دور کار بر روی اینترنت قرار نگرفته تا بتوانند از خارج سازمان به نامه ها، اطلاعات و سیستم اتوماسیون دسترسی داشته باشند گفت: طی جلساتی که با وزیر ارتباطات داشتیم وی اعلام  کرد وزارت ارتباطات مشکل زیرساخت ندارد و فقط باید سازمانها برای برخورداری از این تسهیلات اقدام کنند.

کارمندان دورکار نمی توانند کم کاری کنند

رئیس امور بهره وری ریاست جمهوری در پاسخ به این پرسش که آیا دورکاری فضا و شرایط را برای برخی از کارمندان که معمولا با حضور و نظارت مسئول بالادست کار می کنند مهیا نمی کند گفت: در قانون دورکاری هیچ کارمندی نمی تواند کم کاری کند و ما چنین دغدغه ای نداریم. در واقع روش انتخاب کارمندانی که برای دورکاری انتخاب می شوند بدین گونه است که ابتدا باید سازمان یا وزارتخانه آن دسته از فعالیتهایی را که شامل دورکاری می شوند شناسایی کند که در این مرحله حجم کار، تجهیزات، امکانات و مدت زمان اجرای کار مشخص می شود. در مرحله بعدی افراد و گروههایی که بر عملکرد دورکار باید نظارت داشته باشند توسط سازمان تعیین شده و روشهای محاسبه حقوق و مزایای دورکار نیز مشخص می شود.

رضوانی اظهار داشت: میان دورکار و سازمان تفاهم نامه ای منعقد می شود و دورکار بسته کاری تعریف شده ای را در ازای حقوق تعیین شده تحویل می گیرد و اگر در زمان تعیین شده کار را تحویل ندهد و کم کاری کند نمره ارزشیابی پایینی می گیرد و در صورت تکرار توبیخ و در نهایت به فسخ تفاهم نامه دورکاری منتهی می شود.

کارمندان دور کار حقوق بیشتری دریافت می کنند

رئیس امور بهره وری ریاست جمهوری با بیان اینکه دستورالعمل تکمیلی آیین نامه دورکاری به زودی ابلاغ می شود گفت: در این دستورالعمل ویژگیهای افراد دورکار، روشهای ارزشیابی و نحوه محاسبه حقوق و مزایای کارکنان دور کار به تفسیر شرح داده شده  و از آنجا که کارمندان دورکار خلاقیت و ابتکار عمل بیشتری به کار می برند شامل دریافت کارانه شده و حقوق آنها بیشتر از کارمندان داخل ادارت است.

بیمه و سایر مزایای کارمندان دورکار همانند سایر کارکنان است

رضوانی اظهار داشت: کارمندان دورکار مطمئن باشند حقوق، مزایا، بن، اضافه کاری، مرخصی، حق ماموریت و دیگر تسهیلاتی که در اداره از آن بهره مند بوده اند تغییر نمی کند و همچنان حقوق خود را دریافت می کنند. همچنین در دستورالعمل تکمیلی تعریف شده است که کارمندان دورکار در خارج از اداره در صورت بروز هرگونه حادثه از مزایای بیمه بهرمند شوند.

دورکاری موجب کاهش فضاهای اداری و مصرف انرژی می شود

رئیس امور بهره وری ریاست جمهوری در مورد مزایای دورکای توضیح داد: اگر از کاهش ترافیک و آلودگی هوا که از مزایای قانون دورکاری است بگذریم کاهش فضای اداری همراه با کاهش استفاده از انرژی مصرفی اعم از آب، برق، گاز، تلفن و نیروی خدماتی نوعی صرفه جویی در هزینه های دولت است.

کارمند در خانه هم استراحت می کند و هم بهتر کار می کند

رضوانی افزود: برخی از کارمندان دولت بخشی از ساعات کاری خود را صرف احوالپرسی، خواندن روزنامه، غذا و چای خوردن، تلفن و پرسه زدن در راهروها می کنند در حالی که عوامل بازدارنده در خارج از محیط کاری  با توجه به میزان کار تعیین شده بسیار کمتر است. در واقع کارمند در کنار خانواده در محیطی بانشاط و بدون استرسهای روحی و روانی بهتر می تواند کار کند زیرا کار و استراحتش به موقع است.

 معایب و مزایای قانون دورکاری

رضوانی گفت: در قانون دورکاری معایبی دیده می شود که نهاد ریاست جمهوری این معایب را در اجرای این قانون دیده و برای آنها به دنبال راه حلهای موثر و رفع معایب است.

جدول معایب و مزایای اجرای قانون دورکاری در کشور

معایب دورکاری

1- نیاز به سرمایه گذاری برای ایجاد فضای کاری در خانه 2- ضرورت توانایی استفاده از رایانه 3- کاهش ارتباطات شغلی و تعاملات اجتماعی 4- نیاز به پشتوانه قانونی مناسب 5- نیاز به امنیت اطلاعات و مقابله با تهدیدات شبکه ای 6- نیاز به شبکه های کامپیوتری، سخت افزار ها و نرم افزارهای پشتیبانی

مزایای دورکاری

1- کاهش هزینه های مربوط به رفت و آمد کارکنان 2- کاهش مشکلات مرتبط با کنترل حضور و غیاب کارکنان 3- توجه به نتیجه کار و نه به ساعات حضور 4- بهبود شرایط کار، افزایش رضایت شغلی و بهره وری کارکنان 5- افزایش استقلال شغلی کارکنان 6- صرفه جویی در هزینه های مختلف زمانی و مالی کارکنان 7- کاهش فشارهای روحی ناشی از محیط کار و تعاملات اجتماعی روزمره 8- کاهش نیاز به فضای اداری 9- افزایش زمان آزاد کارکنان، ارتباطات خانوادگی و بهبود شرایط خانواده 10- کمک به تحقق استاندارهای زیست محیطی 11- کاهش ترافیک و مصرف انرژی 12- استفاده از مراکز دورکاری در نزدیکی محل زندگی 13- بکارگیری نوآوریهای نوین

20 درصد کارمندان تهرانی دورکار شده اند

رئیس امور بهره وری ریاست جمهوری در پاسخ به این پرسش که آیا معاونت توسعه نیروی انسانی ریاست جمهوری بانک اطلاعاتی از کارمندان دورکار در اختیار دارد گفت: هنوز بانک اطلاعاتی تکمیل نشده ولی می توان گفت 20 درصد  کارمندان تهران تا کنون دورکار شده اند.

وی افزود: برنامه ما دورکاری 50 درصد از کارکنان دولت است ولی ظرفیت و سقفی برای افزایش آن قائل نشدیم با این حال  بازهم به زمان نیاز داریم.

40 درصد کارمندان دولت بدون اینترنت و رایانه می توانند کار کنند

رضوانی در پاسخ به این پرسش که آیا واقعا 40 درصد کارکنانی که قرار است مشمول این طرح شوند نیازی به رایانه و اینترنت ندارند گفت: حتی بیشتر از 40 درصد از کارکنان دولتی کارشان با رایانه مرتبط نیست و می توانند بدون اینترنت و رایانه کار کنند که می توان به امور حسابداری، تحقیقات، پژوهش، حقوقی و مطالعاتی اشاره کرد ولی تلاش می کنیم شرایط استفاده از رایانه و اینترنت را برای این کارکنان فراهم کنیم تا کارشان بهتر و با سرعت بیشتری پیش رود.

رئیس امور بهره وری ریاست جمهوری، سازمان میراث فرهنگی و وزارت کار را از سازمانهای پیش قدم در دورکاری معرفی کرد و افزود: در دورکاری اجباری وجود ندارد ولی اگر مدیری تشخیص داد که این کار با دورکاری انجام شود می تواند به کارمند بگوید این کار را در خانه انجام دهد اما کارمندانی که با امور محرمانه و حراستی در ارتباط هستند شامل دورکاری نمی شوند.

دورکاری از حرف تا عمل

دورکاری از حرف تا عمل

دورکاری به عنوان طرحی برای افزایش بهره وری کارکنان، کاهش میزان مصرف انرژی و افزایش مدت زمان حضور افراد در منازل در دستور کار اجرای دستگاه‌های دولتی قرار گرفته است.

دورکاری واژه ای است که در سال جاری از سوی وزارت کار مطرح و در دولت تصویب شد.

به گزارش مهر ماجرا از این طریق قرار است بخشی از مشاغلی که قابلیت انجام در منازل را دارد، منتقل شوند و کارکنان ادارات و سازمانهای دولتی آنها را در منازل خود انجام و به اداره مطبوع خود ارسال کنند.


دور کاری و دلایل آن

کاهش هزینه ها، صرفه جویی در وقت، جلوگیری از اتلاف انرژی، بیشتر شدن زمان ماندن کارکنان در منزل که در این گروهها طبقه بندی می شوند و جلوگیری از رفت و آمدهای غیرضروری از دلایلی است که وزیر کار و امور اجتماعی آنها را باعث مطرح کردن دورکاری دانسته است.

شیخ الاسلامی عدم کاهش دستمزد و حقوق افرادی که به دلیل اجرای دورکاری در منازل خواهند ماند را از ویژگیهای آن دانست تا از این طریق افراد به سمت دورکاری گرایش پیدا کنند. در واقع وزیر کار بالا رفتن بهره وری افراد در کار را از طریق اجرای دورکاری موثر می داند.


هدف دور کاری اخراج تدریجی نیست

وی اینکه دورکاری مقدمه ای خواهد بود برای اخراج افراد را با اطمینان رد کرد و افزود: ممکن است برخی مشاغل وجود داشته باشند که افراد بتوانند از منازل خود و با استفاده از اینترنت انجام دهند و این ماندن آنها در منازل باعث می شود تا زمان بیشتری را در کنار خانواده خود داشته باشند. هم اکنون تایپ نامه های اداری

” هم اکنون کدام شغلها رصد شده است که متناسب اجرای دور کاری باشد؟ “

توسط تایپیست‌ها از نمونه هایی است که امکان انجام آن از منازل وجود دارد.

در همین حال، 31 خرداد ماه سالجاری بود که آئین نامه دورکاری یا همان "تله ورکینگ" در دولت تصویب و از سوی رئیس جمهور ابلاغ شد.


گسترش "تله ورکینگ"

طبق آئین نامه ای که دولت برای دورکاری تنظیم کرده است، افراد پس از پذیرش کار آن را در منزل و یا محل دیگری انجام و سپس تحویل خواهند داد، در این زمینه نحوه پرداخت به کارکنان بر اساس کاری خواهد بود که انجام می شود. اضافه کار و امکانات دیگر نیز برای تشویق کارکنان در آئین نامه پیش بینی شده است.

در این طرح علاوه بر اینکه شناسایی و احصاء مشاغل قابل انجام به عهده دستگاهها گذاشته شده است، هدف تغییر نظام پرداخت دستمزد از ساعتی به کارمزدی نیز مدنظر است.


دولت: اینترنت پرسرعت می دهیم

یکی از مهمترین مواردی که در دورکاری مطرح می شود فراهم بودن امکان استفاده از سیستمهای الکترونیک است به نحوی که افراد بتوانند از طریق اینترنت با اداره و سازمان خود ارتباط داشته باشند. دولت در این زمینه قول برقراری اینترنت پرسرعت برای منازل کارکنان دورکار را داده است.

کارشناسان بازار کار در زمینه دورکاری بر این باورند که هرگونه برنامه ریزی مقطعی در بازار کار و تبلیغات برای متقاعد کردن جامعه دستیابی به اهداف را غیر ممکن می کند و چه بسا اینکه با جابجا شدن افراد و حتی رفع نیاز جامعه، موضوع به فراموشی سپرده شود.


مقطعی تصمیم نگیرید

مطلبی که در دورکاری بیشتر مدنظر قرار می گیرد همان استفاده به عنوان مکانیزمی است که در کنار سایر راهکارها می تواند به اشتغالزایی منجر شود. به

” در این طرح علاوه بر اینکه شناسایی و احصاء مشاغل قابل انجام به عهده دستگاهها گذاشته شده است، هدف تغییر نظام پرداخت دستمزد از ساعتی به کارمزدی نیز مدنظر است “

قولی دورکاری یکی از راه‌هایی است که می تواند به فضای اشتغال و تسهیل در آن منجر شود و به خودی خود قدرت تغییر اساسی در بازار کار را ندارد.

شناسایی ظرفیتهای متناسب با دورکاری، همکاری سازمانهای بزرگ و پروژه ای بودن کارها از مهمترین مواردی است که در سخنان فعالان بازار کار قابل برداشت است. آنها معتقدند دورکاری و پروژه ای کار کردن این نیست که افراد در ادارات تنبلی کنند و بهره وری آنها پایین باشد.

در واقع پروژه ای تعریف شدن کارها باعث بالا رفتن بهره وری افراد و رونق در کسب و کار می شود. اگر بخواهیم به موفقیت طرحهایی مانند دورکاری امیدوار باشیم اولین گام آشنا کردن خانواده ها با اینترنت و فضای مجازی است چرا که هم اکنون ضریب نفوذ اینترنت در کشور ما کمتر از 20 درصد است.

سئوالات و ابهاماتی نیز در زمینه اجرای دورکاری توسط دستگاه‌های دولتی مطرح است که می توان به مواردی مانند اینکه هم اکنون کدام شغلها رصد شده است که متناسب اجرای دور کاری باشد؟ اشاره کرد. همچنین اینکه اگر دور کاری یعنی ماشین نویسی و انجام کارهای سطحی پس ما به بیراهه می رویم، به طور مشخص دورکاری به دنبال کدام شغلها است؟

در شرایط فعلی امکان انجام کار مردم به صورت غیرحضوری وجود ندارد به نحوی که هم اکنون بیشتر سرویس دهی در بخش خدمات به مردم به صورت حضوری انجام می شود ولی می توان با توسعه اینترنت و حرکت به سمت انجام کارها به صورت غیرفیزیکی، یک استفاده موثری از مکانیزم دورکاری داشت.

نکته قابل توجه دیگر در زمینه تحقق دورکاری این است که شاید بنگاه‌های بخش خصوصی و تعاونی مانند بنگاه‌های دولتی همکاری نکنند و این موضوع را جدی نگیرند؛ بنابراین تصمیم گیری مقطعی و صحبت کردن در مورد یک طرح به تنهایی کافی نیست چرا که امروز در کشورهای پیشرفته دورکاری در حال اجرا است و آنها پیشرفتهای مناسبی هم داشته اند که می توان به الکترونیکی و غیرحضوری شدن کارهای بانکی اشاره کرد.

نظری بر دورکاری

نظری بر دورکاری

1- مقدمه

امروزه فنآوری ارتباطات و اطلاعات , جهان را به سمت یکپارچگی سوق می دهد و کمتر حوزه ای از علوم را می توان یافت که از نفوذ و سیطره آن در امان باشد و به تبع آن اشتغال و روابط اجتماعی نیز دچار تغییرات اساسی گردیده است که در نتیجه آن تسریع در انجام کار , صرفه جویی در وقت و هزینه و نیز کاهش سفرهای زائد است .

از طرف دیگر به دلیل وجود ظرفیت‏های پایان ناپذیر در بخشهای فنآوری بالا در حوزه‏های همگرا مثل اطلاعات و ارتباطات (تلماتیک)[3] سازماندهی کارها را دگرگون شده است . به گونه‏ای که جوامع به طور روزافزون به سمت جوامع مبتنی بر دانش[4] و اطلاعات[5] پیش می روند .

اثر فنآوری‏های اطلاعات و ارتباطات بر مشاغل موجود کاهش عمر مفید یافته های علمی و از طرف دیگر افزایش فزاینده سرعت تولید اطلاعات بگونه ای که هر 5 سال حجم دانش بشری به دو برابر افزایش می یابد و تصور می شود این نسبت در سال 2020 به 70 روز کاهش می یابد و نیز همانگونه که گفته شد بدلیل ظرفیت بالای فنآوری اطلاعات و ارتباطات , مشاغل در عصر ارتباطات تغییرات ساختاری می یابند بگونه‏ای که مشاغلی مانندکشاورزی سنتی از بین می روند و برخی شغلها همانند پزشکی , حقوق , مهندسی و نویسندگی از مزایای آن بهره مند می شوند و برخی شغلهای خدماتی منعطف تر شده و نیز برخی شغل‏ها نیز مانند مدیر شبکه و یا تحلیل گر داده به تازگی ایجاد می شوند .

2- تعریف دور کاری

دور کاری یعنی استفاده از ارتباطات و رایانه جهت تغییر موقعیت مکانی محل کار و انجام وظایف شغلی در واقع نوعی سازمان کاری است که طی آن افراد به شکلی انعطاف‏پذیر[6] درحوزه زمان (پاره وقت یا تمام وقت ) و در حوزه مکان (خانه , دفتر دور کاری[7] , دفتر سیار) به انجام وظیفه و پاسخگویی به امور محوله می پردازند .(تعریف انجمن بین المللی کار از راه دور)

       تعداد شاغلین در سیستم دور کاری در حال افزایش می باشد و انتظار می رود در سال 2010 در آمریکا حدود 29 میلیون نفر و در جهان 137 میلیون نفر به دور کاری اشتغال داشته باشند . درصد فعالان در سیستم دور کاری به کل شاغلین  نیز روند رو به رشدی را داراست و انتظار می رود به 70 درصد نیروی کار برسد .

3- مفاهیم دور کاری

3-1دفتر کار از راه دور : یک دفتر کاری مشترک بین یک یا چند شرکت در خارج از محل دفتر شرکت نزدیک به محل کارکنان یا مشتریان جهت نظارت بر دور کاران و نصب تجهیزاتی که افراد به تنهایی فاقد آن هستند (مانند رایانه , دورنگار , دستگاه کپی , اتاق ویدئو کنفرانس و ...) می باشند .

3-2دفتر مجازی[8]: در واقع نظام ارتباطی با استفاده از رایانه های کیفی تلفن همراه و ... است که توسط آن افراد با شبکه کاری (در واقع با سازمان کاری) خود و مراجعه کنندگان در تماس هستند ،

3-3دفتر خانگی[9]: دفتر کار افراد دورکار در منزل است که عموماً یکی از اتاقهای خانه ای است که دورکاران بعنوان محل کار به لوازم و وسایل ارتباطی نظیر تلفن , رایانه , اسکنر , فاکس و مودم ، ... مجهز   ساخته اند.

4- دسته بندی دورکاران

با توجه به مشخص بودن یا نبودن محل و نیز نحوه انجام وظایف شغلی دسته بندیهای زیر برای دور کاران وجود دارد :

1-4 دور کاران تمام وقت در خانه : در این شیوه که 90 درصد افراد دور کار را تحت پوشش قرار می دهد , افراد به جای محل کار در محل سکونت به شغل خود می پردازند و دارای ویژگیهای زیر است :

ـ حداقل یک روز در هفته دور کاری می کنند .

ـ از رایانه برای انجام کار بهره می گیرند .

ـ از وسایل ارتباطی راه دور بهره می برند .

ـ از نظر حقوق و مزایا با دیگران تفاوتی ندارند .

2-4  دورکاران سیار : این افراد خارج از محل کار و سکونت به وظایف شغلی خود می پردازند و دارای ویژگیهای زیر هستند :

ـ کمتر از 10 ساعت در هفته و خارج از محل کار و سکونت حین مسافرت ,    مأموریت و ... فعالیت می کنند .

ـ در حین انجام وظیفه بصورت Online با شبکه در ارتباط هستند .

3-4  دور کاران سیستم SoHo : دور‏کاران ادارت خانگی small-office/home-office هستند و دارای ویژگیهای کاری زیر هستند :

ـ این افراد خویش فرما هستند .

ـ‌ نوع کار آنها , محل ثابت را طلب نمی کند .

ـ بطور گسترده ای از فنآوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می کنند .

4-4 دور کاران پاره وقت : کسانی هستند که در هنگامی در محل کار حاضر شوند می توانند دور کاری کنند.

5-4  دور کاران متمرکز : دور کارانی که در دفتر کار از راه دور به فعالیت می پردازند .

5- فعالیت های شغلی مناسب جهت دور کاری

در حالت کلی شغلهای مناسب دور کاری , شغلهای « نتیجه محور» هستند . بنابراین اگر چه به تنهایی توسط یک فرد قابل اجراء هستند , بصورت گروهی نیز می توانند اجراء  شوند , در هر حال بیشتر این شغل ها باید از ویژگیهای زیر برخوردار باشند :

1ـ به شکل خودی قابل راهبری و اجراء باشند .

2ـ نتیجه محور باشند .

3ـ میزان زمان محور بودن آنها حداقل باشد .

4ـ فرآیند پردازش اطلاعات در آنها از اهمیت خاصی برخوردار باشد .

5ـ ارتباط رو در رو در آنها مطرح نباشد .

در هر حال مشاغل مرتبط با دور کاری را می توان بصورت زیر دسته بندی کرد .

ـ امور دفتری

ـ خرید و فروش خدمات و کالا

ـ بانکداری

ـ آموزش

ـ دور پزشکی

ـ خدمات تجاری

ـ خدمات اطلاع رسانی

ـ مدیریت , نظارت , پشتیبانی

ـ تولید

1-5  رده بندی مشاغل مناسب برای نظام کار از راه دور

1-1-5 فعالیتهای مدیریتی ، اجرائی،  پشتیبانی و دفتری

مدیر ، دفتر دار ، منشی ، تایپیست ، کار پرداز ، نویسنده ، مترجم، ویراستار، محقق، مشاور ، اقتصاد دان ، استاد و مربی ، خدمات تبلیغی ، بخش خدمات مشتریان،بخش پشتیبانی اجرائی،پزشک ، معمار       

2-2-5 کارکنان غیر ثابت

بازرس ،خبرنگار و روز نامه نگار ، بازاریاب و فروشنده ، ناظر مالی و بازرس ، پیمان کار  و تاجر

3-2-5 متخصصان IT

طراحان گرافیک رایانه ای، بخش خدمات اطلاع رسانی، جمع کننده اطلاعات، تحلیلگر اطلاعات، ثبت کننده اطلاعات، مهندسین، برنامه نویسان، متخصصین نرم افزاری، طراح

6- آثار دور کاری

دور کاری به لحاظ تغییراتی که در عادات کاری و زندگی اجتماعی ایجاد میکند ، آثاری در پی دارد که میتوان به نکات ذیل در این باره اشاره کرد :

1-6 آثار سازمانی

افزایش کارآیی سازمانی بصورت افزایش بهره وری , رضایت مراجعه کنندگان , بهبود مدیریت , بهینه سازی زمان و مکان کاری , بالا بردن انضباط و وجدان کاری , تغییر مفهوم حضور یا غیبت و مرخصی .

2-6 آثار نیروی انسانی

افزایش میزان رضایت‏مندی بصورت افزایش نتیجه محور بودن کار , آزادی زمان چه به لحاظ زمان رفت و آمد و چه زمان حضور در محل کار , بهبود روابط خانوادگی و نیز بهبود بهره وری .

       به طور کلی آثار دورکاری را میتوان به صورت زیر فهرست کرد :

       1ـ بهبود وضعیت مدیریت ترافیک

       2ـ کاهش تقاضای سفر

       3ـ رفع مشکل سفرهای زائد

       4ـ بهبود روند حل مشکلات زیست محیطی

       5ـ کاهش مصرف انرژیهای تجدید ناپذیر

       6ـ کاهش انواع آلودگیها (صوتی , هوا , زیست محیطی)

3-6  آثار دور کاری  بر کاهش تقاضای سفر و ترافیک شهری

خبر تازه ای نیست که ما در یکی از پرتراکم ترین شهرها از لحاظ ترافیک زندگی می کنیم و با وضع موجود مدیریت شهری و تولیدات بی رویه خودرو وضعیت در سالهای آتی به مراتب وخیم تر خواهد شد .

رانندگان و مسافرین در تهران و اغلب شهرهای بزرگ کشور سالیانه زمان طولانی راپشت صفهای طویل خودروها در بزرگراهها و خیابانها از دست می دهند . رشد جمعیت , افزایش نرخ بیکاری و نیز جوان بودن جمعیت و افزایش نرخ مهاجرت به این معنی است که گره های کور ترافیکی نه تنها در ساعات پیک کاری صبح و عصر , بلکه در ساعات میانی روز و نیز تعطیلات آخر هفته نیز شایع خواهد شد .

دور کاری , بعنوان یک رویکرد در تغییر عادات کاری از دو منظر می تواند در رفع مشکلات فوق الذکر راهگشا باشد .

1-3-6 کاهش ترافیک شهری در ساعات پیک کاری

بدلیل اینکه دورکاران می توانند بدون مراجعه به محل کار به انجام وظایف شغلی بپردازند و مفهوم کار از زمان محور بودن فاصله می گیرد . لذا افراد دورکار می توانند در منزل یا هر محل مناسب یا بهتر بگوییم مناسب ترین محل , بی آنکه در ترافیک ساعات اولیه صبح انرژی و انگیزه خود را از دست بدهند و در نتیجه کارآیی فردی و بهره وری سازمانی دستخوش افت‏های چشمگیر گردد , به امور‏جاری پرداخته و‏در اسرع زمان با بهره گیری از فنآوری‏های پیشرفته اطلاعاتی و ارتباطی پاسخگوی نیاز مراجعین و سازمان خود باشند . در ضمن با توجه به آزاد بودن وقت کاری دیگر ساعات پیک ترافیک عصرگاهی نیز مفهومی نخواهد داشت .

2-3-6  کاهش تقاضای سفر

علاوه بر کاهش رفت و آمد کارکنان بدلیل استفاده گسترده از فنآوری اطلاعات وارتباطات در نظام‏های دورکاری مراجعه‏کنندگان نیز از حضور فیزیکی در محل دفاتر کاری شرکت‏هاو ادارات و سازمان‏هابی نیاز خواهند بود . بدین معنی که برای انجام کارهای اداری با اتصال به شبکه‏های ارتباطی مربوطه و درخواست انجام تراکنش های مورد نیاز , و طی مراحل ثبت الکترونیکی و گردش کار الکترونیک به هدف خود دست می یابند که این می‏تواند با دریافت یک رسید انتهای عملیات و یا آغاز فرآیند کاری باشد که نتیجه آن بصورت مناسب برای شخص متقاضی ارسال گردد . بدین ترتیب افراد با استفاده از بزرگراه های اطلاعاتی , بی‏ نیاز از استفادة بزرگراه‏های ارتباطی‏شهری‏به‏آسانی‏ به تعامل با ادارات , بانک‏ها , مؤسسات خدماتی و خرید و فروش کالا , آموزش و ... خواهند پرداخت و این خود به کاهش تقاضای سفر خواهند انجامید .

7- امتیازات دور کاری

علاوه بر آثار مثبتی که در بالا اشاره شد , موارد زیر را باید به امتیازات دورکاری اضافه کرد،

گسترش عدالت اجتماعی از طریق :

-  افزایش فرصتهای شغلی

ـ افزایش میزان صرفه جویی در مصرف منابع طبیعی

ـ بهبود روابط خانوادگی

ـ کاهش روان تنی های ناشی از تعاملات میان فردی

ـ آمادگی در مدیریت بحران

هر چند موارد زیر را از برخی دیدگاه‏ها می توان از معایب دور کاری برشمرد :

ـ کاهش تعاملات اجتماعی

ـ تغییر مفهوم کار و به تبع آن تغییر مفهوم نظارت و ارزیابی و نظام پرداخت دستمزد

ـ مشکل آشنائی با زبان

        برای  حل مشکلات فوق دورکاران باید دارای انگیزه های شخصی قوی باشند . لذا تغییر مفهوم کار در میزان کارآیی آنها تأثیر منفی نخواهد داشت و در نتیجه نظارت بر کار آنها تنها به آموزش و تصحیح خطا منتهی خواهد شد . در مورد ارزیابی اما باید گفت ساز و کارهای متناسب جهت بررسی میزان کارآیی یک فرد دور‏کار در نظام سازمانی باید ایجاد گردد .

8- موانع موجود برای ترویج  دورکاری

      به نظر می رسد دور کاری از دو جنبه ساختارهای فرهنگی و سخات افزتر ی با موانعی روبروست که در این میان نکات ذیل از اهیت بیشتری برخوردار هستند .

1ـ نبود زیر ساخت های ارتباطی لازم

2ـ هزینه های بالای استفاده از فنآوری اطلاعات

3ـ عدم آگاهی مدیران و کارفرمایان در ارتباط با فنآوری اطلاعات

4ـ فقدان قوانین حمایتی و بازدارنده

5ـ عدم پذیرش کلی اجتماعی و عدم احساس نیاز

9- ساز و کار دور کاری

        ایجاد و بسط دور کاری بیش از هر موضوع دیگر به زیرساخت‏های ارتباطی دارد . اما فرهنگ سازی , عوامل اقتصادی , حمایتهای دولتی و نیز جنبه های فنی فنآوری اطلاعات نیز در آن نقش بسزایی دارند . عوامل مورد نیاز در دورکاری بصورت زیر دسته بندی می شوند :

1-9 موارد ارتباطی

       چه بصورت ارتباط تلفنی (ثابت , همراه , ... ) چه بصورت پست الکترونیکی و مسائل اینترنتی و چه بصورت کانال‏های ارتباط راه دور بعنوان بزرگراه انتقال داده ها در ترویج دورکاری مؤثر است .

2-9  سخت افزارها و نرم افزارهای پشتیبانی

       ایجاد شبکه‏های رایانه‏ای بصورت گسترش LAN و WAN و نیز دسترسی به اینترنت و نیز خرید تجهیزات جانبی جهت راه اندازی و ایجاد دور‏کاری نظیر رایانه های ارائه دهنده خدماتServer)  ( , دستگاه‏های نمابر , مودم‏ها , UPS  , مسیر یاب‏ها , چاپگرها و سوئیچ‏ها بخش سخت افزاری هستند و نیز ایجاد نرم افزارهایی با واسطه‏های آسان جهت کاربران دورکاری نظیر انواع  word-Processing ، Spreadsheet              ،power point   و نیز نرم افزارهای محیط های مجازی , تیم‏های مجازی , سازمان های مجازی جهت دورکاری و مدیریت دورکاری[10] و مدیریت اسناد[11]  (DMS) از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

علاوه بر موارد فوق بحث امنیت داده ها و ملاحظات Security میزان دسترسی[12]  (Access) کاربران , تعیین پروتکل های امنیتی , دریافت و ارسال فایل ها (مدیریت فایل) , مدیریت ذخیره و پشتیبانی داده ها نیز از موارد ضروری در بحث دورکاری هستند .

10- پیش نیازها

آنچه به  نظر می رسد بهره برداری  از فرصت ‏های جدید  حاصل از فنآوریهای اطلاعات و ارتباطات  را تسهیل می سازد , موارد زیر می باشد :

ـ تغییر نگرش افراد نسبت به فنآوری‏های نو .

ـ تدوین راهبردها و راهکارهای گسترش کاربردی این فنآوری ها .

ـ فراهم سازی زیرساختارهای ارتباطی مناسب .

ـ آموزش از سطوح ابتدایی .

ـ بالا بردن سطح سواد کامپیوتری در تمامی سطوح جامعه .

ـ ترویج تجارت الکترونیکی .

ـ آموزش نیروی انسانی .

11- نتیجه گیری

با توجه به آنچه گفته شد دورکاری بعنوان یک ابزار کار جهت مدیریت  قابل طرح می باشد و در نتیجه تأمین پیش نیازهای ایجاد نظام کار از راه دور باید مد نظر  قرار گیرد.

بنابراین سازمان مشخصی برای راهبری نظام دورکاری باید تعیین گردد . سپس باید فنآوری اطلاعات بصورت کاربردی در جامعه توسعه یابد و تجهیزات آن از قبیل رایانه , خطوط ارتباطی , نمابر,چاپگرو ...) تأمین گردد وآموزش کارکنان در زمینه های زبان , مهارت های کاربردی کامپیوتر[13] (ICDL) انجام پذیرد ایجاد دفاتر دورکاری (Tele center) مورد حمایت و پشتیبانی قرار گیرد .

از طرف دیگر باید سیستم مدولار در نظام کاری مد نظر قرار گیرد . بدین معنی که جهت ترویج دورکاری کارهای بزرگ بصورت قطعات کاری کوچکتر درآید تا واگذاری آنها به شرکت های کوچک و متوسط[14] (SME) آسان تر گردد . نیز شبکه های ارتباطی گسترش یابد . نرم‏افزارهای مورد نیاز تهیه‏گردد . سازمان‏های هدف برای دورکاری مشخص‏گردند .در نهایت بحث فرهنگ سازی و ایجاد پذیرش همگانی در تمامی سطوح جامعه از اهمیت به سزایی برخوردار است . نیز ایجاد انگیزه های فردی و تشویق های درون سازمانی می تواند در ترویج نظام دور کاری مؤثر واقع شود .

[1] Tele working , distance working , distributed working

[2] e-government

[3] Telematics

[4] Knowledge based

[5] Information based

[6] Flexible

[7] Telecenter

[8] Virtual office

[9] Home office

[10] Joint Editing

[11] Document Managing System

[12] Access

[13] International Computer Driving  License

[14] Small & Medium Enterprise

تاملی بر طرح دورکاری (تله ورکینگ)

تاملی بر طرح دورکاری (تله ورکینگ)

۰۷ مرداد ۱۳۸۹

سعید معصومی (متخصص شبکه های کامپیوتری - لندن)   اخیرا دولت محترم آیین نامه ای را مبنی بر دورکاری (Teleworking) به سازمانهای دولتی ابلاغ کرده است. هدف از این طرح کاهش هزینه های جاری؛ کاهش مسافرتهای کاری و درنتیجه کاهش ترافیک شهری و صرفه جویی در مصرف سوخت و درنهایت کاهش جمعیت شهرهای بزرگ ذکر شده است. ما در این نوشته ثابت خواهیم کرد که در شرایط کنونی ایران، دورکاری نه فقط هزینه های دولت را کم نمی کند، بلکه با افزایش پیچیدگی اداری و سیستمهای نظارتی، هزینه ها افزایش یافته و بهره وری نیز از میزان کنونی کمتر خواهد گردید.   دورکاری چیست؟ دورکاری بدین معناست که کارمند اداره وظایف خود را بدون حضور فیزیکی در محل اداره انجام دهد. در این طرح کارمند به اداره نمی آید و کار خود را در جایی دور از آن، مثلا خانه، انجام می دهد. ارتباط کارمند با اداره، بوسیله اینترنت، تلفن، ایمیل و امثال آن برقرار می شود.   هم اکنون سیستم هایی وجود دارند که بوسیله آنها می توان اتاق کارمند در منزل خود را همانند اتاق کار او در اداره قرار داد. تلفن منزل مانند تلفن داخلی اداره عمل می کند. کارمندی در اداره با گرفتن شماره داخلی، بجای اتصال به اتاق دیگر اداره، به منزل کارمند، که حتی ممکن است در شهر دیگری باشد متصل می شود. رئیس اداره بوسیله تله کنفرانس ویدئویی می تواند کارمند خود را ببیند و با او رو در رو صحبت کند. در ظاهر به نظر می آید این طرح موجب کاهش رفت و آمد شده و نیاز به فضای اداری را کم می کند. مضافا اینکه باعث کم شدن بار جمعیتی تهران نیز می شود.   تجربه کشورهای اروپایی برای دورکاری نگارنده به واسطه تخصص خود به عنوان طراح شبکه های کامپیوتری در خارج از کشور، مدتها درگیر طراحی سیسمتهای دورکاری به وسیله اینترنت، تلفنهای VOIP و تله کنفرانس بوده ام. بنده در دوره دکتری، چند سال نیز در دانشگاه لندن در ارتباط با ساخت شهر الکترونیک با استفاده از فن آوری واقعیت مجازی (Virtual Reality) تحقیق کرده ام. ما در سال 1996 با استفاده از سوپرکامپیوترها، موفق به طراحی شهر مجازی کمبریج انگلیس شدیم که بسیار شبیه شهر واقعی آن بود. هدف از تحقیق یافتن میزان واقع نمایی شهرهای مجازی برای انجام یک سیستم دورکاری تمام عیار مجازی بود.   ظاهر قضیه این است که با توجه به پیشرفت تکنولژی ارتباطات و سرعت ده ها مگابیتی اینترنت، می بایست در کشورهای غربی دورکاری رشد زیادی داشته باشد. ولی ابدا اینگونه نیست. هم اکنون شهر لندن شبها هفت میلیون و روزها یازده میلیون نفر جمعیت دارد. یعنی روزانه چهار میلیون نفر از شهرهای اطراف برای کار به لندن می آیند. اگر دورکاری بازدهی خوبی داشت لزومی به این حجم از مسافرت نبود.   در چه شرایطی دورکاری موفق می شود واقعیت این است که حفظ بهره وری مناسب در دورکاری بسیار مشکل است. بخصوص با شرایط اجتماعی ایران این امر تقریبا امکان ناپذیر است. اجرای طرح دورکاری فقط به فراهم کردن سازو کار تکنولوژیک آن نیست. مهمترین عامل موفقیت دورکاری، فراهم کردن ساز و کار نرم افزاری و فرهنگی است. در این جا به برخی از عوامل موفقیت دورکاری اشاره  می کنیم:   1. مردم خود را بخشی از سیستم بدانند و عمیقا نسبت انجام وظایف خاص خود احساس مسئولیت کنند. به عنوان مثال این مسئله در کشور آلمان وجود دارد. در آلمان مطالعات اولیه و زمینه سازی برای یک طرح جدید شهری سالها طول می کشد. وظایف هر فرد و هر چیز در ارتباط با آن مشخص می شود. سپس آن افراد نسبت به وظایف خود توجیه می شوند. در برخی موارد وظایف اشخاص در ارتباط با طرح، ابدا سود شخصی برای او ندارد ولی او باور دارد که باید آن را انجام دهد.  در نتیجه طرحها در آلمان با آنکه بسیار دیر به مرحله اجرایی می رسند، ولی در هنگام اجرا بسیار موفق هستند. در یک مورد یکی از ایرانیان سرمایه ای را به آلمان آورد تا طرحی را در این کشور اجرا کند. پس از مدتی متوجه شد سریعترین زمان شروع کار سه سال است. زیرا برای او می بایست برای اجرای طرح خود از ادارات و سازمانهای زیادی استعلام نماید. همین فرد سرمایه و طرح خود را به انگلیس آورد و توانست پس از چند ماه کار خود را شروع کند. 2. سیستم نظارتی قوی برای مانیتور کردن کارمند از راه دور وجود داشته باشد. 3. سیستم ارزشیابی قوی برای تعیین کیفیت کار وجود داشته باشد. 4. اجرای کار به صورت خصوصی، پروژه ای  و درصدی انجام شود. کار بصورت کارمندی و حقوق بگیری با دورکاری سازگاری ندارد.   علیرغم وجود همه این موارد، در کشورهای غربی هنوز اصرار بر کار زیر یک سقف می شود. آنها حاضر هستند هزینه تامین فضای کار؛ و سایر مخارج جاری را بپردازند ولی کارمند بطور فیزیکی در اختیارشان باشد. این مسئله حتی در شکل و طراحی داخلی ادارات نیز تاثیر گذاشته است. قبلا ادارات به صورت اتاقهایی که چند نفر در آن کار می کردند ساخته می شد. ولی هم اکنون کارمندان مجبور هستند در یک سالن بزرگ در کنار یکدیگر کار کنند و مسئول اداره نیز از اتاق شیشه ای طبقه دوم و از طریق تلویزیونهای مدار بسته فعالیت آنها را زیر نظر دارد. این شیوه کاری جلوی هرگونه کم کاری را مسدود می کند.   نارساییهای جدی نظام اداری ایران برای اجرای طرح دورکاری در ایران بهره وری در ادارات بسیار پایین است. ما در اینجا بنای بررسی چرایی پایین بودن بهره وری را نداریم. ولی توزیع کار در ادارات مناسب با هزینه مصروفه نیست. کارمندان نسبت به اتلاف وقت خود حساس نیستند. در نهایت فقط همین حضور در اداره است که آنها را مجبور به انجام کار اداری می کند. حال چگونه می توان این افراد را در خانه و دور از نظارت مجبور به کار کرد.   کارمند به حقوق خود در اداره قانع نیست. حتی شاید اصولا حقوق کارمندی تامین کننده مخارج او نیست. او مجبور است شغل دیگری برای خود دست و پا کند. حال تصور کنید به او اجازه داده شود تا کار خود را در منزل انجام دهد. مطمئنا کار دوم برای او اولویت بیشتری پیدا کرده و کمتر به کار اصلی خود خواهد رسید. آنگاه است که کارها به موقع انجام نمی شود. اگر یکی از حلقات کار اداری کار خود را انجام ندهد، کل سیستم مختل خواهد شد.   در این حالت هر روز کارمند با توجیهات و عذرهای دروغین کمکاری خود را توجیه می کند و مسئول بالادست هم باید وقت خود صرف صحت و سقم ادعاهای او بکند. ادعاهایی از قبیل بیماری، قطعی اینترنت، خراب بودن دستگاه، طول کشیدن کار از مواردی است که اثبات آنها برای مسئول بالادست خیلی مشکل است.   واقعا چگونه می توان بر عملکرد کارمند در منزل نظارت کرد؟ آیا ایجاد یک سیستم نظارتی مجزا به افزایش استخدامهای مضاعف و بوروکراسی کار اضافه نمی کند؟   روانشناسی کار ثابت کرده است که اصولا دور بودن کارمند از چشم رئیس بالاتر و محیط اداری، او را نسبت به کار خود کم مسئولیت تر می کند.  می گویند انسان در کتابخانه عمومی و در کنار افرادی که همه مشغول مطالعه هستند علاقه به خواندن پیدا می کند. در مقابل ثابت شده است که اگر می خواهید کسی را از خواندن و مطالعه بیزار کنید کتاب را از چشمان او دور کنید. یک دلیل برای آنکه در ادارات امروزی اتاقهای کوچک تبدیل به کار در سالنهای بزرگ شده اند، آن است که افراد با دیدن یکدیگر وادار به کار شوند.   متاسفانه مردم ایران در مقایسه با بعضی کشورها مانند آلمان منظم نیستند. آنها معمولا با برنامه ریزی و کار منظم بیگانه هستند. این ضعف ملت ما باعث می شود که در صورت دورکاری، انجام کار را به تعویق  بیندازند. تعویق کار موجب انباشتگی شده و در نهایت سر از کمکاری و کاهش کیفیت در می آورد. چه بسا کارمند برای انجام کارهای اداری خود در منزل از سایر افراد خانواده که تخصص کافی ندارند کمک بگیرد که نتیجه آن کار بی کیفیت و پراشتباه است. همیشه اصلاح کار غلط و کم ارزش، نیازمند به صرف نیروی انسانی بیشتری نسبت به انجام آن از ابتدا توسط یک فرد متخصص است.   در آیین نامه طرح دورکاری آمده است که اداره موظف است هزینه جاری کار در منزل را محاسبه و به کارمند پرداخت کند. قطعا هزینه های جاری کار در منزل به مراتب بیشتر از کار در اداره است. در اداره فرد فقط به چند متر فضای کاری نیازمند است و هزینه های جاری هر فرد بسیار ناچیز است. ولی در منزل تمامی امکانات کار اداری برای یک فرد بطور مجزا فراهم می شود که مبلغ آن بسیار بیشتر است. برای انجام این محاسبات مالی نیز نیازمند به نیروی انسانی بیشتری است که بتواند با دقت موارد هزینه شده در منزل را حسابرسی نماید. ولی در یک اداره متمرکز همه این هزینه ها بصورت یکجا و ساده محاسبه شده و کار کمتری را طلب می کند.   کارمند برای آنکه بتواند کار خود را بخوبی انجام دهد، نیازمند فراهم بودن کلیه امکانات ضروری کار خود است. کارمند نیازمند به اینترنت، کامپیوتر، شبکه، نرم افزار، پرینتر و سایر وسایل اداری است. حال اگر هریک از ابزارها دچار اشکال شود، بهانه خوبی برای توقف کار می باشد. مهندسین مسئول تعمیر ابزارها هم باید در شهرها و مناطق مسافرت کنند تا اشکالات کار این افراد به اصطلاح دورکار را برطرف نمایند. ولی این اشکال در اداره وجود ندارد و هر اشکال بسرعت در محل برطرف شده و کار ادامه پیدا می کند.   در سیستمهای اداری مدرن، دیگر نیازی به فراهم کردن تجهیزات اختصاصی برای هر یک از کارمندان نیست. تجهیزات بصورت مشاعی استفاده می شود. کارمندان هم فقط مسئول انجام یک کار مشخص نیستند. کار در داخل یک اداره به صورت یک فرد برای چند شغل است. مثلا در یک بانک هر کارمند هم می تواند پاسخگوی ارباب رجوع باشد و هم کارهای اداری دیگر را انجام دهد. این وظیفه مسئول بانک است که بتواند پست کارمندان را در مواقع لزوم تعویض نماید. لذا هم اکنون تعداد مشاغل در ادارات بیشتر از تعداد کارمندان و تجهیزات و امکانات کمتر از آنها است. مثلا یک یا دو پرینتر و دستگاه فتوکپی برای همه کارمندان یک اداره متمرکز کفایت می کند. این درحالی است که در دورکاری می بایستی برای هر کارمند دورکار یک پرینتر خریداری کرد.   یکی از نقاط مثبت کار در فضای متمرکز آن است که براحتی می توان امنیت اطلاعات آن را حفظ کرد. بسیاری از اطلاعات سری است و باید از دسترس عموم دور نگاه داشته شود. سرقت اطلاعات صدمات جبران ناپذیری را وارد می کند. شبکه های داخلی ادارات با نصب فایروالهای (Firewalls) قوی دسترسی افراد را به اطلاعات محدود می کنند. در دورکاری اداره مجبور است بخشی از اطلاعات سری خود را از طریق اینترنت برای کارمند دورکار خود قابل دسترسی نماید. این مسئله بشدت برای حفاظت اطلاعات خطرناک است. دسترسی یکی از اعضای خانواده به رمز ورود باعث لو رفتن اطلاعات می شود. حتی او می تواند به اطلاعات دست برده و آنها را تغییر دهد.   این درست است که برای رزرو بلیط و هتل و بعضی امور لازم است کار از طریق اینترنت و از فواصل دور انجام شود. ولی این مقدار دسترسی ارباب رجوع به اطلاعات بسیار محدود است. اما اداره مجبور است دسترسی بیشتری به کارمند دورکار خود به اطلاعات بدهد که شامل اطلاعات خصوصی و شخصی افراد می شود. در شرایط کنونی طراحی یک سیستم بسیار امن آن هم برای ادارات کوچک نه عملی و نه مقرون به صرفه است.   انتقال هوشمند بجای دورکاری بجای طرح دورکاری بهتر است انتقال هوشمند ادارات مورد توجه قرار گیرد. در این طرح بخشهای نیازمند به مراجعه حضوری مردم از بخشهای بدون نیاز به آن از یکدیگر تفکیک می شوند. اگر این تفکیک با دقت صورت گیرد، کمتر از ده درصد کارها نیازمند به حضور ارباب رجوع در محل اداره می شود. پس از انجام تفکیک، فقط بخشهایی را که نیازمند به مراجعه حضوری ارباب رجوع است در تهران نگاه داشته و سایر بخشها را که بالغ بر نود درصد می شود به شهرهای کوچک منتقل می گردد.   با این روش تمامی مزایای دورکاری از قبیل کاهش جمعیت تهران، کاهش ترافیک و مصرف سوخت بدست می آید. این در حالی است که سایر مضار دورکاری که ذکر گردید قابل اجتناب می شود. در سالهای اخیر، در کشورهای غربی انتقال هوشمند بسیار مورد توجه سازمانهای دولتی و شرکتهای خصوصی بوده است. به همین جهت هم اکنون ساختمانهای اداری بسیاری در کشورهای اروپایی از سکنه خالی شده است. به جرات میتوان گفت در حال حاضر، 60 درصد ساختمانهای اداری لندن خالی هستند. در این رابطه به مقاله "انتقال هوشمند برای کوچک کردن تهران" از نگارنده مراجعه نمایید.   در پایان به دولت محترم توصیه می کنیم در اجرای آیین نامه دورکاری تامل بیشتری کرده تا خدای ناکرده پس از چندی به عنوان یک طرح ناموفق که هزینه زیادی را صرف کرده است، کنار گذاشته نشود.   پانوشتها:   1. مقاله "انتقال هوشمند برای کوچک کردن تهران" سعید معصومی 2. متن کامل آئین نامه "دورکاری" (تله ورکینگ)

از دورکاری تا کار الکترونیکی ـ سازماندهی انسانی کار تارجا فیلات

از دورکاری تا کار الکترونیکی ـ سازماندهی انسانی کار

تارجا فیلاتفمترجم: علی‌حسین قاسمی
دانشجوی دوره‌ی دکتری اطلاع‌رسانی و کتابداری دانشگاه فردوسی مشهد

 
خانم‌ها و آقایان، مایل‌ام مقدم شما را به همایش دورکاری 2001، که در آن به بحث درباره‌ی جوهر کار و پیشه خواهیم پرداخت، گرامی بدارم. باید تأکید کرد که علاقه‌ی ما معطوف به کار است، که می‌توان آن را از وجه کیفی و نیز از حیث بهره‌وری، در سطح بالایی دانست. این مفروضات مقدماتی، تضمین‌کننده‌ی سطح بالای اشتغال، و علاقه‌مندی و توانمندی افراد به ادامه‌ی کار در دوره‌ی بازنشستگی نیز هست.

جامعه‌ای که اصطلاحاً جامعه‌ی دانشی نامیده می‌شود، تعداد فزاینده‌ای ازسیستم‌های فنی و اجتماعی را عرضه می‌کند که از طریق آن‌ها می‌توانیم با خلق سریع دانش، با نیازهای خاص خدمتگیران همگام شویم.
شاید بپرسید که آیا از منابع انسانی و فنی، خوب استفاده می‌شود یا نه؟ آیا فناوری بخوبی از تولید پشتیبانی می‌کند، و آیا به برقراری تماس‌های درون‌سازمانی و تماس با خدمتگیران کمک مؤثر می‌کند؟ آیا روابط داخلی و دوجانبه بین کارکنان و مدیریت به گونه‌ای سازماندهی شده‌اند که به پیشبرد روند خلق و اشاعه‌ی دانش بینجامند؟

اشتغال و شکل‌های جدید کار
گرایش عمومی، به کارهایی است که وجه غالب آن‌ها، دانش است و توجه به چنین امری به‌خودی‌خود، شرط اولیه‌ی توسعه‌ی سالم می‌یاشد. باید از عوامل خاصی که اشتغال به آن‌ها بستگی دارد، ارزیابی دقیق‌تری به عمل آورد. باشکل‌های بدیع کار، می‌توان به مزایای ویژه‌ای درارتباط با اشتغال و بهره‌وری دست یافت.
به موجب یک بررسی تجربی که به‌وسیله‌ی «پکا ییلوستالو»[3] انجام شد و بر شرکت‌های فنلاندی متمرکز بود، مکان‌های کاری که امکان یادگیری مستمر در آن‌ها فراهم شده بود، دارای میانگین افزایش برابر با 15 نفر بودند، درحالی که تعداد کارکنان مکان‌های کاری که فرصتی برای یادگیری و رشد فراهم نمی‌کردند، رو به کاهش بود. متأسفانه فقط یک چهارم از مجموع مکان‌های کاری در رده‌ی موارد مثبت قرار داشتند.

بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهند که اثرات اشتغال، بیش‌ترند؛ گروه‌ها، کانون‌ها، نوبت‌های کاری، و محافل کیفی بیش‌تری به ظهور رسیده‌اند. اگر درمحل کار موفق به نوآوری در فرآیندها شویم، افزایش اشتغال در ارتباط با دیگر عرصه‌ها به سه برابر می‌رسد، و در صورت نوآوری درتولید،‌ اختلاف در پیامدهای اشتغال، به 12 برابر می‌رسد.

یادگیری و توسعه‌ی سازمانی

حیات کاری  مبتنی بر دانش و کاردانی، نیازمند مهارت‌آموزی پایه‌ای و حرفه‌گرا است. مهارت‌آموزی درعین‌حال به یک هدف شخصی تبدیل می‌شود. مطالعات پژوهشی نشان می‌دهند که مهارت‌آموزی، سرمایه‌گذاری خوبی در حوزه‌ی اشتغال و بهره‌وری است، به‌شرطی‌که بنابه یک نیاز خاص، به آن اقدام شود، یا این که سازماندهی کار نیز در همان حین گسترش یابد و مهارت‌های جدید و پیشین، واقعاً در سازمان به کار گرفته شوند.
در همین ارتباط، مزایای فناورانه را نیز تنها هنگامی می‌توان دریافت که حال و هوای عملیات درمحیط شغلی ارتقا یابد. اگر ندانیم که چگونه درمحیط کار از مهارت‌ها یا از فناوری پیشرفته بهره بگیریم، یا اگر هدف ما درمحیط کار، سودبردن از منابع عمومی و از جویندگان کار، بدون توجه به مسئولیت‌ها و بدون توجه به کارآیی واقعی باشد، در آن صورت، ایراد کار را تنها در مهارت‌آموزی نباید جستجو کرد.
خانم‌ها و آقایان، برای بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری‌های فناورانه و مهارت‌آموزی، نیازمند سازماندهی مجدد کار هستیم. بهره‌گیری از سرمایه‌ی فکری و مهارت‌آموزی به این معنا است که کانون توجه سیاست کار را به سوی ابزارها و شیوه‌های توسعه‌ی حیات کاری تغییر دهیم. باید از محل‌های کار در بهبود کارکردهایشان پشتیبانی کرد واین، کار آسانی نیست؛ هر چند که ما پیش‌شرط‌های اطلاعاتی و سازمانی لازم برای این امر، و نیز مقدار تجربه‌ی عملی لازم را به دست آورده‌ایم. سیاست «توسعه‌ی حیات کاری» در عرصه‌ی صنعت و پیشه[4]، سیاست بسیار ثمربخشی است، زیرا عمدتاً از سرمایه‌های فنی و انسانی موجود بهره می‌گیرد. به تبع اصطلاح معروف «تحقیق و توسعه»[5] در اینجا باید از «یادگیری و توسعه‌ی سازمانی»[6] سخن بگوییم.

از دورکاری تا کار الکترونیکی

تعریف سنتی دورکاری، کار در مکان‌هایی غیر از مکان‌های کاری متعارف کارفرما، استفاده از فناوری اطلاعات یا فناوری مخابرات و احتمالاً اوقات کاری انعطاف‌پذیر را شامل می‌شده است. در بررسی این مشخصه‌ها، می‌بینیم که کاربرد فناوری مخابرات واطلاعات، امروزه پیش‌شرط تقریباً هرنوع کاری است. انجام کارهای شخصی بر محیط‌های رابط کاربر[7] و شبکه‌های داده‌ای استوارند. اتصالات ]ارتباطی[ درونی و بیرونی محل‌های کاری و نیز انتقال اطلاعات و داده‌ها، از عناصر کار معمول ]وبهنجار[ هستند. بنا به توافق محلی و شخصی، اوقات کاری، متنوع و گوناگون می‌شوند. فناوری سیار، مثل تلفن همراه، برقراری تماس و انجام کار در هر مکانی را، عملاً ممکن ساخته و در نتیجه تغییرات فنی و سازمانی، توصیف عمومی کار را در راستای دورکاری  گسترش داده است.
علاوه بر نکات بالا، دریافته‌ایم که تأمین نیازهای خدمتگیران، نیازمند همکاری دو جانبه در سطحی عمیق‌تر می‌باشد. این امر در قالب عملکردی دریک زنجیره‌ی ارزش افزوده، یا در شبکه‌ی ارزش افزوده نمود می‌یابد: کارکنان غالباً در گروه‌هایی کار می‌کنند که افراد تشکیل‌دهنده‌ی این گروه‌ها از سوی سازمان‌های مختلفی استخدام‌شده‌اند.